Đột quỵ - mối nguy mọi thời đại

Câu chuyện về đột quỵ không phải là điều mới, nhưng nó khó bị lãng quên, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 đang hoành hành, khi tỷ lệ tử vong và biến chứng luôn là những con số đáng gây chú ý.

Những người cao tuổi, có bệnh nền là đối tượng hàng đầu của đột quỵ

Đột quỵ thường xảy ra bất ngờ và gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho người bệnh, gia đình và xã hội.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hàng năm có khoảng 17 triệu người mắc đột quỵ. Trong số đó, có khoảng 6 triệu người tử vong và 5 triệu người phải sống với hậu quả tàn phế vĩnh viễn do đột quỵ gây ra. Gánh nặng này đè nặng lên cả gia đình và xã hội.

Những cơn đột quỵ đến từ đâu?

Đột quỵ đang trở thành một trong ba nguyên nhân dẫn đến tử vong cao nhất tại Việt Nam. Mỗi năm, khoảng 200.000 người mắc mới bị đột quỵ, và đây cũng là nguyên nhân dẫn đầu về tỷ lệ di chứng sau điều trị. Đáng chú ý là hiện nay, đột quỵ không chỉ xảy ra ở những người cao tuổi hoặc mang bệnh nền, mà cũng đang ngày càng trẻ hóa.

Gần đây, anh N.T.Q. (38 tuổi) đã đến bệnh viện ĐH Y dược TP.HCM để tái khám bệnh mạn tính định kỳ. Khi anh Q. mới đến bệnh viện, anh bất ngờ mất khả năng nói và sau đó xuất hiện các triệu chứng liệt tay và chân.

Vì bị đột quỵ ngay tại bệnh viện, anh Q. đã được cấp cứu kịp thời. Tuy nhiên, không phải ai cũng may mắn như trường hợp của anh Q., nhiều người đã tử vong hoặc phải sống với gánh nặng thương tật kéo dài do những cơn đột quỵ không mong muốn.

Theo TS. BS Nguyễn Bá Thắng, nguyên nhân chính của đột quỵ liên quan trực tiếp đến mạch máu não, gây gián đoạn việc cung cấp máu và khiến não ngừng hoạt động, dẫn đến ngừng hoạt động của các chức năng do não điều khiển.

"Đột quỵ có thể phát sinh do tình trạng tắc nghẽn mạch máu não hoặc xuất huyết não", BS Thắng giải thích.

Đối với trường hợp đột quỵ do mạch máu não bị tắc nghẽn, theo BS Thắng, có ba nguyên nhân chính. Đầu tiên là do hình thành cục máu đông trong tim (do bệnh tim) và cục máu đông này trôi lên não gây tắc nghẽn mạch máu não.

Hai nguyên nhân còn lại là do xơ vữa động mạch và bệnh tăng huyết áp gây tổn thương các mạch máu nhỏ, dẫn đến tắc nghẽn mạch máu não.

Đối với đột quỵ do xuất huyết não, theo BS Thắng, nguyên nhân chủ yếu là do tăng huyết áp. "Tăng huyết áp là một bệnh rất đáng chú ý, khi huyết áp tăng cao, áp lực lớn được tạo ra trên thành mạch, và sau một thời gian dài, có thể gây vỡ mạch máu và xuất huyết trong não", BS Thắng nhấn mạnh.

Khi cơn đột quỵ xảy ra, người bệnh sẽ có các triệu chứng như mất thăng bằng, đau đầu nặng, giảm thị lực, mất khả năng nói, liệt nửa người, và trong những trường hợp nặng, có thể gây hôn mê.

Với tình trạng đột quỵ ngày càng gia tăng, bác sĩ Thắng cho biết nguyên nhân chính là do lối sống không lành mạnh và những yếu tố nguy cơ khác như hút thuốc lá, tiểu đường, béo phì, tăng huyết áp, tăng cholesterol, và căng thẳng. Ngoài ra, cũng có một số yếu tố di truyền có thể tăng nguy cơ mắc đột quỵ.

Để phòng ngừa đột quỵ, quan trọng nhất là duy trì một lối sống lành mạnh. Điều này bao gồm việc duy trì một chế độ ăn uống cân đối, tập thể dục đều đặn, kiểm soát cân nặng, hạn chế hút thuốc lá và uống rượu, và kiểm soát các yếu tố nguy cơ như tiểu đường và tăng huyết áp. Nếu bạn có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào, hãy thảo luận với bác sĩ để được tư vấn và điều chỉnh lối sống phù hợp.

Nếu bạn hoặc ai đó gặp các triệu chứng của đột quỵ, hãy gọi ngay số cấp cứu để được xử lý kịp thời. Thời gian rất quan trọng trong việc điều trị đột quỵ để giảm thiểu thiệt hại não. Đột quỵ có thể được điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra.

Ngoài ra, việc tăng cường ý thức cộng đồng về đột quỵ và các yếu tố nguy cơ cũng là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị bệnh này.

Tận dụng "thời gian vàng"

Hội Thần kinh học Việt Nam thông báo rằng trong mỗi 100 bệnh nhân mắc đột quỵ, khoảng 10 đến 20 người tử vong, 25 người mắc liệt và cần sự trợ giúp và chăm sóc liên tục. Chỉ có 20 người hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn hồi phục và trở lại công việc bình thường, còn lại là những người có phần hồi phục yếu hoặc liệt.

Theo TS.BS Nguyễn Bá Thắng, hiện nay nhiều bệnh viện và trung tâm lớn tại Việt Nam đã có khả năng thực hiện các phương pháp điều trị mới nhất tương tự như các nước phát triển. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất trong việc điều trị đột quỵ hiện nay vẫn là tỷ lệ bệnh nhân đến bệnh viện cấp cứu đúng thời điểm trong "giờ vàng" còn rất thấp.

TS.BS Nguyễn Bá Thắng - trưởng trung tâm Khoa học Thần kinh, trưởng Đơn vị Đột quỵ, bệnh viện ĐH Y Dược TP.HCM

"Ngoài các nguyên nhân khách quan như khó tiếp cận các vùng sâu, xa, còn có yếu tố chủ quan là thiếu hiểu biết và quan tâm. Một số bệnh nhân vẫn sử dụng những biện pháp cấp cứu không hiệu quả, làm lãng phí thời gian," BS Thắng nói.

BS Thắng cũng nhấn mạnh rằng thời gian vàng để can thiệp trong trường hợp đột quỵ đã mở rộng đáng kể nhờ tiến bộ y học. Trước đây là 3 giờ, sau đó là 4,5 giờ, và hiện nay là 6 giờ, tính từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên của đột quỵ.

Tuy nhiên, đối với mỗi bệnh nhân, càng sớm điều trị càng tốt, vì mỗi phút trì hoãn có thể làm chết gần 2 triệu tế bào thần kinh. Phát hiện và can thiệp sớm không chỉ cung cấp nhiều lựa chọn điều trị hơn, mà còn tăng đáng kể cơ hội hồi phục cho bệnh nhân.

BS Thắng nhấn mạnh rằng hiện nay có một sự nhầm lẫn phổ biến giữa đột quỵ và trúng gió thông thường. Đây là một quan niệm nguy hiểm.

"Trúng gió thông thường là một khái niệm dân gian, đông y và thường là nhẹ nhàng. Các triệu chứng như méo miệng, liệt tay chân, không nói được hoặc mất thăng bằng, khò mắt... không thể coi là trúng gió vì đó là những triệu chứng nghiêm trọng có thể gây tàn phế và tử vong," BS Thắng chia sẻ.

Vì vậy, khi gặp triệu chứng mất khả năng điều khiển một hoạt động của cơ thể, cần coi đó là đột quỵ và tìm kiếm sự cấp cứu ngay lập tức. Trì hoãn điều trị sẽ làm mất cơ hội quý giá để hồi phục.